Волотарин хизмати таърихии Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси роҳбари давлати Тоҷикистон муайян ва амалӣ карадани роҳи сулҳи халқи тоҷик аст. Солҳои навадум вазъи носолими кишварро равшан дарк карда, халқи тоҷик тасмими дурусти сиёсӣ гирифт ва дар Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро (дар ҳуҷҷатҳои он замон – Эмомалӣ Шарифович Раҳмонов) роҳбари худ интихоб кард. Раиси тозаинтихобшуда 12-уми декабри соли 1992 дар муроҷиаташон ба халқи шарифи Тоҷикистон чунин иброз намуданд:
“Халқи мо имрӯз душвортарин ва фоҷианоктарин двраҳои таърихии хешро аз сар мегузаронад. Ҳақиқат талх аст, вале мо бояд иқрор шавем, ки қувваҳои муайян сабабгори фоҷеаи миллат гардидаанд. Дар натиҷа будан ва ё набудани ҷумҳурии соҳибистиқлоли мо зери хатар монд. Ранҷбарону деҳқонон ва равшанфикрони миллат, ки дар фазои дӯстиву рафоқат бо ҳам мезистанд, гирифтори фишору таъқиб шуда, ниҳоят иҷборан ба даст яроқ гирифтанд”.
Ин суханон аз ҳамон рӯзҳо паёми аслӣ доштанд: барқарор кардани сулҳ ягона роҳи наҷоти давлат аст.
Се соли музокироти сангин ва таваллуди сулҳ
Эмомалӣ Раҳмон аз миёни ҷанги шаҳрвандӣ ба сиёсат ворид шуданд ва дар тӯли фаъолияти худ борҳо таъкид кардаанд, ки сулҳ арзиши “абстрактӣ” нест – он дастоварди бо азобу талафоти зиёд бадастомада мебошад.
Аз соли 1994 то 1997 музокироти тӯлонии ҳукумат бо ИНОТ, таҳти сарпарастии СММ, идома ёфт. 27-уми июни соли 1997 дар Кремл, Эмомалӣ Раҳмон ва Саид Абдулло Нурӣ Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллиро имзо карданд — санаде, ки роҳи ташкили модели нодири оштии миллӣ гузошт.
Сиёсати “бахшиш ва фаромӯшӣ” ба тавофуқи беназир овард:
- то 30% вазифаҳои давлатӣ ба намояндагони мухолифин дода шуд;
- садҳо ҷангӣ афв гардиданд;
- кишвар дар масири бозсозӣ ва эъмори давлатдории муосир қадам гузошт.
Ин таҷрибаи тоҷикон то ҳол аз ҷониби созмонҳои байналмилалӣ ҳамчун яке аз намунаҳои бомуваффақияти ҳалли дохилибуҳронӣ зикр мешавад.
Тоҷикистон – ҷонибдори сулҳи ҷаҳонӣ
Таҳти роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон мавзуи сулҳсозӣ ба меҳвари сиёсати хориҷии кишвар табдил ёфт. Ӯ дар минбарҳои байналмилалӣ пайваста аз дипломатияи пешгирикунанда ҳимоят мекард.
Дар ҷаласаи 75-уми Маҷмаи Умумии СММ (2020), Эмомалӣ Раҳмон даъват намуд, ки кори марказии дипломатияи пешгирикунанда барои Осиёи Марказӣ тақвият дода шавад. Тоҷикистон иштироки худро дар сулҳсозӣ бо амал тасдиқ кард: воҳидҳои пулисии кишвар дар миссияҳои СММ дар Судони Ҷанубӣ, Дарфур ва Абей фаъолона иштирок намуданд.
Сентябри соли 2024 роҳбари давлат аз минбари СММ ташаббуси наверо пешниҳод кард — эълон кардани “Даҳсолаи таҳкими сулҳ барои наслҳои оянда”, ки ҳадаф дорад масъалаи сулҳро ба бахши ҷудонашавандаи рӯзномаи ҷаҳонӣ табдил диҳад.
Имтиҳони сахти водии Фарғона: аз рӯёрӯӣ то ҳамбастагӣ
Бо гузашти замон душвортарин санҷиши сиёсати сулҳ дар водии Фарғона ва марзи Тоҷикистону Қирғизистон ба вуқуъ пайваст.
Марзе, ки наздик ба нисфи он аломатгузорӣ нашуда буд, ба нуқтаи заъфи геополитикӣ табдил ёфт. Даргирии апрели 2021 ва махсусан сентябри 2022 вазъи марзро ба бӯҳрони ҷиддӣ расонд. Тибқи гузоришҳо:
- соли 2021 – 36 қирғизистонӣ ва 19 тоҷикистонӣ кушта шуданд;
- соли 2022 – 63 ҷонибдор дар Қирғизистон ва 83 нафар, аз ҷумла кӯдакон, дар Тоҷикистон ҷон бохтанд;
- дар 12 соли охир зиёда аз 230 ҳодисаи мусаллаҳона дар марз сабт шуд.
Бо вуҷуди ин, Душанбе ва Бишкек аз миёнҷигарии беруна худдорӣ намуда, роҳи муколамаи мустақимро интихоб карданд.
Машваратҳои пайвастаи роҳбарони Осиёи Марказӣ, сафари Президенти Қирғизистон Содир Жапаров ба Душанбе (2023) ва фишорҳои дипломатии минтақаӣ ҳавзаи наве барои созиш фароҳам овард.
Аз Ботканд то Хуҷанд: анҷоми баҳси садсола
Дар декабри 2024 протоколи асосӣ дар Ботканд ва дар феврали 2025 созишномаи ниҳоии аломатгузории марз ба имзо расид.
31-уми марти соли 2025 дар шаҳри таърихии Хуҷанд — маҳалли оғози фаъолияти сиёсии Эмомалӣ Раҳмон, президенти Тоҷикистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон Созишнома дар бораи нуқтаи пайвастшавии марзҳои давлатӣ ва Эъломияи Хуҷанд дар бораи дӯстии абадӣ-ро имзо карданд.
Пайкараи дӯстии се халқ дар марзе, ки чанд сол пеш оташи даргирӣ забона мезад, ифтитоҳ шуд. Ин ҳодиса аз ҷониби таҳлилгарони байналмилалӣ як навъ “муъҷизаи дипломатӣ” дар Осиёи Марказӣ арзёбӣ мегардад.
Ҷоизаи байналмилалии сулҳи Лев Толстой: эътирофи ҷаҳонӣ
9-уми сентябри соли 2025, рӯзи таваллуди Лев Толстой ва Рӯзи истиқлолияти Тоҷикистон, ҳайати байналмилалии ҷоизаи сулҳи Толстой, таҳти раёсати дирижёри машҳур Валерий Гергиев, қарори таърихӣ эълон кард:
Эмомалӣ Раҳмон, Содир Жапаров ва Шавкат Мирзиёев барандагони ҷоизаи дуюми байналмилалии сулҳи Лев Толстой шуданд.
Ин ҷоиза барои саҳм дар пешгирии ҷанг, бунёди ҷаҳони бисёрқутба, талошҳои сулҳҷӯёна ва тадбирҳои ғайризӯроварона дода мешавад. Ба ҳайати ҳакамон намояндагони барҷастаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, аз ҷумла набераи Шарл де Голл ва коршиносони маъруфи соҳа аз Чин, Ҳинд ва Амрикои Лотинӣ шомил буданд.
Роҳи сиёсат ва сулҳофари Эмомалӣ Раҳмон аз саҳифаҳои таъсирбахш ва камназири таърихи муосири Осиёи Марказӣ маҳсуб меёбад. Аз хатми ҷанги шаҳрвандӣ то ҳалли баҳси душвори марзӣ ва ташаббусҳои байналмилалӣ – ҳамаи ин нишон медиҳад, ки сулҳ барои Тоҷикистон на танҳо як арзиш, балки пояи стратегии рушди давлатдорӣ ва ҳамгироии минтақавӣ аст.
Сафари Н.
